An extended abstract of the article in English appeared at the Greek Economists for Reform website.
Το βασικό επιχείρημα για την επιστροφή στην δραχμή είναι ότι με την εφαρμογή μιας χαλαρής νομισματικής πολιτικής που συμπεριλαμβάνει ενίοτε και την υποτίμηση του νομίσματος, η ελληνική οικονομία θα μπορούσε να ανακτήσει την ανταγωνιστικότητα της.
Το σενάριο της επιστροφής στην δραχμή είναι υπαρκτό στις μέρες μας και υποστηρίζεται όχι μόνο από κάποια κόμματα του κοινοβουλίου αλλά επίσης και από μια μερίδα του κόσμου.
Θα μπορούσε όμως να φέρει αποτέλεσμα όντως μια χαλαρή νομισματική πολιτική στην Ελλάδα; Για να ρίξουμε λίγο φως στο θέμα βάσει γεγονότων και όχι συναισθηματικά φορτισμένων φράσεων, αξίζει να εξετάσουμε τι έγινε στο παρελθόν, όπου έχουμε αρκετά δείγματα γραφής.
Συγκεκριμένα, την περίοδο 1974-1999 η δραχμή υποτιμήθηκε τρεις φορές, ενώ γενικότερα η αξία της μειωνόταν σταδιακά καθόλη τη διάρκεια της. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η διετία Φεβ. 1996 – Ιαν. 1998 όπου η δραχμή έχασε 15% της αξίας της χωρίς να υπάρξει επίσημη υποτίμηση. [1]
Επίσης την περίοδο 1999-2001 υπήρξε και μια εκτεταμένη διολίσθηση του Ευρώ, με το οποίο η δραχμή ήταν τότε κλειδωμένη, έναντι του δολλαρίου. Άρα έχουμε 3 γεγονότα υποτίμησης της δραχμής τα οποία, μαζί με την σταδιακή της διολίσθηση το υπόλοιπο χρονικό διάστημα, μας επιτρέπουν να βγάλουμε κάποια χρήσιμα συμπεράσματα.
Φυσικά η έννοια της ανταγωνιστικότητας σε επίπεδο χώρας είναι σύνθετη και δύσκολα μπορεί να προσδιοριστεί πλήρως διότι συμπεριλαμβάνει κάποια μεγέθη που εκ των πραγμάτων είναι δύσκολο να μετρηθούν με ακρίβεια, όπως για παράδειγμα η ποιότητα της παιδείας και η εξειδίκευση του ανθρώπινου κεφαλαίου, η δυνατότητα απορρόφησης τεχνολογίας, η αποτελεσματικότητα των θεσμών κ.ο.κ. Για την αντικειμενική αξιολόγηση της ανταγωνιστικότητας των χωρών, επικρατέστεροι οικονομικοί δείκτες είναι ο δείκτης ανταγωνιστικότητας μοναδιαίου κόστους εργασίας και ο δείκτης ανταγωνιστικότητας τιμών διεθνώς εμπορεύσιμων προϊόντων (και οι δύο με βάση τον αποπληθωριστή του ΑΕΠ).
Το παρακάτω διάγραμμα απεικονίζει την πορεία των συγκεκριμένων δεικτών την περίοδο 1974-2008 (έτος βάσης το 1995) σε σχέση με το σύνολο 24 βιομηχανικών χωρών.[2] Μία κάθοδος (άνοδος) του δείκτη ερμηνεύεται ως ανάκτηση (απώλεια) της ανταγωνιστικότητας της Ελλάδας σε σχέση με τις υπόλοιπες χώρες.[3]
Καταρχήν, η μεγάλη απώλεια της ανταγωνιστικότητας της ελληνικής οικονομίας στις αρχές της δεκαετίας του ’80 μπορεί να αποδωθεί σε μεγάλο βαθμό στην δεύτερη πετρελαϊκή κρίση του ’79, κάτι το οποίο δείχνει την έκταση του πόσο εκτεθειμένη είναι η χώρα μας απέναντι σε σημαντικές αυξήσεις των τιμών πετρελαίου αναλογικά με άλλες (βιομηχανικές) χώρες.
Επίσης παρατηρούμε ότι την περίοδο 83-87 ο συνδυασμός δύο διαδοχικών υποτιμήσεων (Μάρτιος 83 και Οκτώβριος 85) με το 1ο σταθεροποιητικό πρόγραμμα που είχε στόχο την αύξηση των επενδύσεων, συμπίπτει χρονικά με την προσωρινή βελτίωση της ανταγωνιστικότητας (βάσει και των δύο δεικτών). Εντούτοις, η χαλάρωση της δημοσιονομικής πολιτικής την περίοδο 88-89 (γνωστή και ως η περίοδος του «Τσοβόλα δώσ’τα όλα») δημιούργησε έντονες πληθωριστικές πιέσεις που συνέπεσαν με την έναρξη μιας μακροχρόνιας περιόδου απώλειας της ανταγωνιστικότητας, η οποία διαρκεί μέχρι και το τέλος της ανάλυσης.
Βραχύβιοι κύκλοι συγκράτησης της απώλειας ανταγωνιστικότητας συμπίπτουν επίσης και με το 2ο σταθεροποιητικό πρόγραμμα της περιόδου 91-93 καθώς και την τρίτη υποτίμηση της δραχμής τον Μάρτιο του 98. Το ίδιο ισχύει και με την διολίσθηση του Ευρώ την περίοδο 99-01 έναντι του δολλαρίου σε συνδυασμό με την συγκράτηση του πληθωρισμού στην Ελλάδα την ίδια χρονική περίοδο (διατηρήθηκε στο 3% μετά από πολλά χρόνια) κυρίως λόγω της επίτευξης των κριτηρίων σύγκλισης και της επικείμενης εισόδου της Ελλάδας στην ΟΝΕ.
Εκ των πραγμάτων ένα πολύ σημαντικό ερώτημα που προκύπτει από την παραπάνω ανάλυση είναι κατά πόσο μια βελτίωση της ανταγωνιστικότητας, όταν αυτή λαμβάνει χώρα μόνο ανά μικρά χρονικά διαστήματα, συνοδεύεται και από την βελτίωση διάφορων μακροοικονομικών μεγεθών που αντικατοπτρίζουν την συγκριτική θέση της ελληνικής οικονομίας στο διεθνές περιβάλλον, όπως είναι το εμπορικό ισοζύγο (εξαγωγές μείον εισαγωγές προϊόντων) και το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών (βασικά, εμπορικό ισοζύγιο, συν εξαγωγές μείον εισαγωγές υπηρεσιών όπως ο τουρισμός, συν ισοζύγιο εισοδημάτων και μεταβιβάσεων από το εξωτερικό).
Το παρακάτω διάγραμμα απεικονίζει το έλλειμμα εμπορικού ισοζυγίου και το έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών ως ποσοστό του ΑΕΠ την περίοδο 1975-2008. Παρατηρούμε ότι το έλλειμμα εμπορικού ισοζυγίου από το 1981 και μετά αυξάνεται συνεχώς, μια τάση η οποία δεν μπορεί να αναχαιτιστεί αποτελεσματικά από τις 3 υποτιμήσεις του εθνικού μας νομίσματος. Από την άλλη, η ένταξη της Ελλάδας στην ΟΝΕ την περίοδο 2000-2008 συνοδεύεται από τάσεις συγκράτησης της ανοδικής πορείας των ελλειμμάτων, η οποία όμως φυσικά δεν σημαίνει ότι η οικονομική κατάσταση βελτιώνεται αφού τα ελλείμματα παραμένουν μεγάλα.
Όσον αφορά το έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών, οι ενίοτε μειώσεις που παρατηρούμε συμπίπτουν χρονικά κυρίως με τα σταθεροποιητικά προγράμματα και όχι (μόνο) με τα γεγονότα υποτίμησης της δραχμής.
Φυσικά τα παραπάνω αποτελέσματα δεν συνεπάγονται απαραίτητα την (μη) ύπαρξη κάποιας οικονομικής σχέσης μεταξύ διολίσθησης της δραχμής και ανταγωνιστικότητας, διότι αυτό μπορεί να διαπιστωθεί μόνο με την χρήση οικονομετρικών μοντέλων, κάτι το οποίο ξεπερνάει σαφώς το πεδίο του συγκεκριμένου άρθρου.
Παρόλαυτα, μπορούμε να καταλήξουμε συμπερασματικά ότι οι 3 υποτιμήσεις της δραχμής δεν συνοδεύτηκαν στο παρελθόν από ουσιαστικά θετικά αποτελέσματα που είχαν βάθος χρόνου. Αντιθέτως, γίνεται εύκολα ορατή η ύπαρξη μιας μακροχρόνιας απώλειας της ανταγωνιστικότητας από το 1987 και μετά, παρόλη την συνεχή διολίσθηση της δραχμής, καθώς επίσης και η ύπαρξη μιας μακροχρόνιας επιδείνωσης του ελλείμματος εμπορικού ισοζυγίου (από το ’81 και μετά) και του ελλείμματος τρεχουσών συναλλαγών. Το συγκεκριμένο αποτέλεσμα συνάδει με την επικρατούσα άποψη ανάμεσα στους οικονομολόγους ότι η ανταγωνιστικότητα είναι δομικό χαρακτηριστικό μιας οικονομίας και ως εκ τούτου δεν μπορεί να ανακτηθεί από μεμονωμένα γεγονότα υποτίμησης του νομίσματος ή μια χαλαρή πολιτική διολίσθησης.
Σημαντικός παράγοντας για την ανταγωνιστικότητα μιας οικονομίας είναι η ικανότητα εκμετάλευσης συγκριτικών πλεονεκτημάτων, το οποίο προϋποθέτει υψηλή παραγωγικότητα, ευελιξία των επιχειρήσεων, εξειδικευμένο ανθρώπινο κεφάλαιο, έναν αποτελεσματικό δημόσιο τομέα που δεν λειτουργεί σε βάρος της υπόλοιπης οικονομίας, ένα δίκαιο και αποτελεσματικό φορολογικό σύστημα, και τέλος την αξιοποίηση της ακίνητης περιουσίας του κράτους.
Καταλήγω στο (για πολλούς προφανές) συμπέρασμα ότι προτεραιότητα για την χώρα μας πρέπει να είναι η αντιμετώπιση των διαρθρωτικών προβλημάτων της οικονομίας. Η όλη συζήτηση περί επιστροφής στην δραχμή αποτελεί απλά μια προσπάθεια αποπροσανατολισμού της κοινής γνώμης και υπεκφυγής ενός ειλικρινούς διαλόγου που θα έχει στόχο πως θα σταθούμε επιτέλους στα πόδια μας.
[2] Οι χώρες αυτές είναι οι 15 της Ευρωζώνης, η Ελβετία, η Νορβηγία, η Τουρκία, οι ΗΠΑ, ο Καναδάς, το Μεξικό, η Ιαπωνία, η Αυστραλία και η Ν. Ζηλανδία.
[3] Τα στατιστικά δεδομένα για την δημιουργία των διαγραμμάτων έχουν ληφθεί από τα παραρτήματα Α2.4 και Α5.1 του εξαιρετικού βιβλίου της Σοφίας Δημέλη με τίτλο «Μακροοικονομικά Μεγέθη και Ανάπτυξη της Ελληνικής Οικονομίας», (2010). Την ευχαριστώ θερμά για την ευγενική παραχώρηση άδειας χρήσης των δεδομένων.
vasilis sarafidis 
Pingback: Ξεχάσαμε να φροντίσουμε για τα δύσκολα | vasilis sarafidis